Ojciec Święty Jan Paweł II podczas spotkania z pielgrzymami diecezji kaliskiej w Watykanie w 1993 roku powiedział o Kaliszu, iż jest on „jedną z najważniejszych stolic świętojózefowych świata”, zaś w homilii wygłoszonej w kaliskim sanktuarium 1 czerwca 1997 roku mówił: „Dziękuję Opatrzności Bożej za to, że dane mi jest w dniu dzisiejszym nawiedzić wasze miasto – ten Kalisz, który najstarsze kroniki na długo przed powstaniem państwa polskiego notują na swoich mapach. Bywałem tutaj wielokrotnie. Mam w pamięci tamte spotkania i ludzi, którzy w nich uczestniczyli...

Bądź pozdrowiona, Ziemio Kaliska, z całym swoim bogactwem zamkniętym w przeszłości i teraźniejszości... Dziękuję św. Józefowi za to, że obrał sobie miejsce szczególnej swej obecności w Kaliszu...

Jakże raduję się, że tę Ofiarę Eucharystyczną sprawuję w sanktuarium św. Józefa. To sanktuarium ma bowiem szczególne miejsce w dziejach Kościoła i narodu... Dziękuję Bożej Opatrzności za to, iż mogłem (...) modlić się w sanktuarium św. Józefa...

Opiece św. Józefa oddaję cały nasz naród, zwłaszcza nasze rodziny, rodziców, młodzież, dzieci, ludzi chorych i cierpiących. Niech św. Józef swym orędownictwem u Jezusa Zbawiciela wyprasza Polsce potrzebne łaski”.

Doczekał się wielu replik

Sanktuarium św. Józefa Kaliskiego jest kościołem kolegiackim pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, podniesionym w 1978 roku przez papieża Pawła VI do godności bazyliki mniejszej. Jej historia sięga XIII–XIV wieku.

W roku 1353 na miejscu drewnianego kościoła została zbudowana murowana świątynia w stylu gotyckim. W 1783 roku zawaliły się ściany kolegiaty. Ocalało jedynie prezbiterium, zakrystia oraz ołtarz z obrazem Świętej Rodziny. Odbudowana w 1792 roku część świątyni otrzymała wystrój późnobarokowy.

Przez kilkaset lat w kościele nagromadzono wiele zabytków i pamiątek kultu. Do najcenniejszych należą m.in.: poliptyk gotycki – dzieło Mistrza z Gościszowic – z około 1500 roku, obraz Matki Bożej od Ognia, Madonna ab Igne, z 1424 roku, portrety prymasa Stanisława Karnkowskiego i biskupów kujawsko-kaliskich. W sanktuaryjnym skarbcu zaś znajdujemy m.in. papieskie pierścienie ofiarowane przez Piusa X, patenę Mieszka Starego, kielich Kazimierza Wielkiego. Najcenniejszym jednak skarbem bazyliki jest obraz Świętej Rodziny. Wedle tradycji został on podarowany w 1670 roku kolegiacie przez niejakiego Stobienia, mieszkańca podkaliskiej wsi Szulec, jako wotum dziękczynne za łaskę uzdrowienia otrzymaną za przyczyną św. Józefa. Trzy lata później pisemne świadectwo doświadczonego cudu złożył Stanisław Bartochowski, dziedzic z Błaszek.

Święta Rodzina jest dziełem nieznanego artysty z drugiej połowy XVII wieku. Od chwili umieszczenia obrazu w kolegiacie, wierni stale doznają licznych łask za przyczyną św. Józefa.

W 1879 roku św. Józef Kaliski został obrany patronem diecezji kujawsko-kaliskiej, a następnie włocławskiej. Obecnie jest również patronem diecezji kaliskiej.

W połowie XVIII wieku rozpoczęto starania o koronację cudownego obrazu. Konsystorz prymasowski pod przewodnictwem abp. Władysława Aleksandra Łubieńskiego w 1767 roku uznał obraz zaimago gratiosa – słynący łaskami, a w 1770 roku prymas Gabriel Jan Junosza Potocki uznał obraz za imago miraculosa, czyli cudowny. Papież Pius VI, na prośbę wniesioną przez prymasa Antoniego Kazimierza Ostrowskiego, 31 maja 1783 roku ukoronował w Rzymie kopię obrazu, zaś koronacji cudownego wizerunku koronami papieskimi dokonał w Kaliszu delegowany przez Stolicę Apostolską sufragan gnieźnieński bp Michał Kościesza Kosmowski 15 maja 1796 roku.

Kaliska koronacja była wydarzeniem w Kościele katolickim. Wzmocniła kult św. Józefa. Kalisz stał się jednym z duchowych ośrodków nękanej przez zaborców ojczyzny. Z biegiem lat kult świętego wzrastał, jego kaliski wizerunek doczekał się wielu replik umieszczanych w kościołach w całym kraju; inspirował malarzy, poetów, rzeźbiarzy i licznych twórców ludowych. Sławiony był w pieśniach i w książkach.

Rozsławiony przez więźniów Dachau

– W świadomości wiernych – mówi obecny kustosz kaliskiego sanktuarium ksiądz prałat dr Jacek Plota – jest to największe w Polsce i jedno z najważniejszych w Europie miejsce poświęcone św. Józefowi. Podobne znajdują się w Kanadzie, Hiszpanii, we Włoszech i na Malcie.

Ciekawe jest to, że właśnie św. Józef odbiera cześć wiernych, choć występuje na obrazie ze Świętą Rodziną. Najbardziej go rozsławili księża, byli więźniowie z Dachau, wyzwoleni z obozu 29 kwietnia 1945 roku po odprawieniu nowenny i oddaniu się pod opiekę świętego. Oswobodzenie 800 osób nastąpiło w ostatnim dniu nowenny. Nazajutrz obóz miał być wysadzony w powietrze. Największa liczba więzionych kapłanów pochodziła z diecezji włocławskiej (do niej przed 1992 roku należał Kalisz), którzy moc wstawienniczą Józefa Cieśli dobrze znali. Od tamtego czasu minęło już 57 lat i co roku nieprzerwanie pielgrzymują tu ci, którzy przeżyli. Dziękują św. Józefowi za cud ocalenia. W 1970 roku w podziemiach bazyliki wystawili pomnik wotywny w postaci Kaplicy Wdzięczności i Męczeństwa. Jest to jedyna tego rodzaju kaplica w Polsce. Znajduje się tam również muzeum i archiwum o dużym znaczeniu historycznym. Zgromadzono w nich przedmioty używane przez byłych więźniów obozów niemieckich, stare fotografie, rysunki, rękopisy wspomnień i wydane książki. Umieszczone są tam również tablice z nazwiskami zamordowanych w Dachau i urna z ziemią z terenu obozu.

W 1969 roku kaliskie sanktuarium stało się polskim centrum kultu św. Józefa. Erygowano tu Studium Józefologiczne, które gromadzi dokumentację związaną z rozwojem kultu świętego. Co roku w Kaliszu odbywają się krajowe sympozja józefologiczne z udziałem duszpasterzy i teologów z zagranicy. W 1985 roku obradował tu IV Międzynarodowy Kongres Józefologiczny (przedtem odbywały się one w Rzymie, Toledo i Montrealu). Na zakończenie obrad kongresu, 29 września, odbyła się rekonoracja cudownego obrazu. Dokonał jej Prymas Polski kard. Józef Glemp z przedstawicielami polskiego episkopatu i delegacji biskupów z 13 krajów świata.

Umiłowany przez pątników

Ruch pielgrzymkowy w Kaliszu nie ustaje. Cuda doznawane za przyczyną świętego notowane są w księdze pamiątkowej i stale ich przybywa, czego dowodem są liczne wota.

Od wielu lat zawsze 1 maja przed św. Józefem modlą się uczestnicy Ogólnopolskiej Pielgrzymki Świata Pracy „Solidarność”. Z nimi pielgrzymował tu m.in. prezydent Lech Wałęsa, premier Jerzy Buzek, przewodniczący „Solidarności” Marian Krzaklewski. Nawiedza to miejsce również Ogólnopolska Pielgrzymka Kobiet. Rzesze wiernych – przede wszystkim z Kalisza i okolic – uczestniczą w święcie Opieki św. Józefa w pierwszą niedzielę czerwca. W sanktuarium zatrzymują się też piesze pielgrzymki zdążające na Jasną Górę z północnych terenów Polski. Co rok wyrusza z Kalisza do Częstochowy piesza pielgrzymka „Od Józefa do Maryi”, powracająca stamtąd również pieszo „Od Maryi do Józefa”. Kaliska pielgrzymka do Jasnogórskiej Pani ma najdłuższą tradycję w kraju, bo trwa już ponad 350 lat.

– Do naszego sanktuarium – mówi ks. Jacek Plota – jest wszystkim po drodze, gdyż w Kaliszu krzyżuje się Maryjny Szlak Pielgrzymi wiodący również do sanktuariów w Licheniu, na Świętą Górę w Gostyniu, do Twardogóry czy do Księżnej Sieradzkiej w Charłupi Małej.

Św. Józef w kopii cudownego obrazu przez 3 lata (1994–1996) obszedł – podkreśla ksiądz kustosz – około 280 parafii diecezji kaliskiej. W każdą rocznicę peregrynacji parafianie przybywają do sanktuarium „z rewizytą”. Msza św. jest sprawowana tradycyjnie w samo południe.

Pielgrzymi diecezji kaliskiej najliczniej przybywają do sanktuarium na coroczny odpust 19 marca. Uroczystościom odpustowym przewodniczy zawsze ordynariusz diecezji bp Stanisław Napierała, który jest wielkim czcicielem św. Józefa. Często powtarza w swoich listach pasterskich, że święty scala wiernych młodej diecezji, dowartościowuje rolę męża i ojca rodziny.

Każda środa jest poświęcona św. Józefowi; podczas Mszy wotywnej – mówi ks. Plota – polecamy świętemu prośby zostawiane w sanktuarium; najczęściej związane z problemami w pracy, z trudnymi sprawami rodzinnymi. Młodzieńcy modlą się o dobre żony, panny o dobrych mężów...

Święty patronuje również życiu duchowemu, o czym mówi Jan Paweł II w adhortacji Redemptoris Custos, nazywając św. Józefa „powiernikiem Boga samego”. Jest on też patronem obrony życia poczętego, na co Papież wskazuje w swoich licznych wypowiedziach.

Kaliska Rada miejska w maju 1997 roku nadała Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II honorowe obywatelstwo Miasta Kalisza, a krótko po wizycie papieskiej w czerwcu tego roku plac w sąsiedztwie sanktuarium – gdzie odbywało się spotkanie z Namiestnikiem Chrystusowym – otrzymał nazwę Jana Pawła II. Na placu tym stanął pomnik: przedstawia Papieża pochylonego nad dziewczynką, spoglądającego jednocześnie na Bazylikę św. Józefa, któremu tę przyszłą żonę i matkę poleca.

W codziennej modlitwie Anioł Pański, odmawianej w kaliskim sanktuarium w duchowej łączności z Ojcem Świętym, spełniana jest przez wiernych prośba Papieża Polaka, aby na progu nowego tysiąclecia, „gdy zadanie ewangelizacji nabiera szczególnej aktualności”, wytrwale zawierzać to dzieło orędownictwu św. Józefa.