Pierwsze spojrzenie – miejsce

W rzeczywistości do Zagorska, jak nazywał się w latach 1930-90 - na cześć pewnego działacza bolszewickiego - klasztor i znajdująca się przy nim osada, zwożono raczej z całego świata działaczy pokojowych z różnych Kościołów i wspólnot religijnych, niż dopuszczano prawdziwych pielgrzymów z własnej ziemi. Może jednak dzięki owym konfesyjnym i pokojowym międzynarodówkom, świadczącym polityczne usługi sowieckiemu reżimowi, nie zgasły nigdy świece przy grobie najbardziej czczonego w Rosji świętego, Sergiusza Radoneskiego, w zbudowanej przez niego cerkwi Trójcy Świętej i dobudowanej potem świątyni upamiętniającej objawienie mu się Matki Bożej.

GODNE PATRIARCHÓW POMIESZCZENIE

Początki klasztoru są odległe. Sięgają epoki, kiedy Ruś znajdowała się w jarzmie tatarskim. Po jarłyki, czyli nominacje do ordy, musieli udawać się nie tylko książęta, ale i metropolici ruscy. W r. 1337 w pustelni wśród borów pod rodzinnym Radoneżem osiadł początkowo z 12 towarzyszami bojarski syn, który przybrał zakonne imię Sergiusz. Sława jego świątobliwości szybko rozeszła się po całej ziemi ruskiej, ściągając do niego ludzi prostych, jak i możnych tego świata. Porad i duchowego wsparcia szukał też u niego Dymitr Doński, który na Kubkowym Polu odniósł zwycięstwo nad Tatarami, stanowiące zwrotny moment w dziejach Rusi i przyszłej Rosji.

Od tej pory datuje się owa szczególna rola monasteru Troickiego, który po kanonizacji swego założyciela przybrał nazwę Troicko-Siergijewskiego. Stał się on niezdobytą twierdzą, Syjonem prawosławia. Obronił się w czasach „smuty" przed Polakami i Litwinami. Nie dotarli do niego w roku 1812 Francuzi, którym św. Sergiusz „pomylił drogi". Nie sięgnęli nawet tych strony najeźdźcy hitlerowscy.

Za błogosławieństwem samych patriarchów Konstantynopola, metropolitów, a następnie patriarchów moskiewskich i rządzącego w pewnym okresie rosyjską Cerkwią Świętego Synodu, jak też dzięki protekcji wielkich książąt i carów rosyjskich, a nawet władz komunistycznych, klasztor nabrał szczególnego znaczenia dla rosyjskiego prawosławia. Uzyskał status ławry, czyli szczególnie uprzywilejowanego wśród innych monasteru. Jego przełożonymi stali się sami metropolici i patriarchowie moskiewscy. Obecnie jest nim Aleksy II. Gdy komuniści odbierali moskiewskim patriarchom kolejne ich sobory katedralne i rezydencje w Moskwie, w Zagorsku mieli zawsze godne swego urzędu pomieszczenie, odpowiednią asystę liturgiczną i szersze zgromadzenie wiernych.

Ławra, w której przez wieki żyły tysiące świątobliwych mnichów - ponad 70 osób związanych z tym klasztorem, wśród nich wielcy malarze Andrzej Rublow i Daniel Czarny, zostało wyniesionych na ołtarze - stała się także centrum prawosławnej myśli teologicznej. Po wojnach napoleońskich w jej mury została przeniesiona Moskiewska Akademia Duchowna, istniejąca tu wraz z seminarium duchownym do przewrotu bolszewickiego. Już 1 listopada 1918 r. klasztor został znacjonalizowany i zamieniony na Muzeum Historyczne. Dopiero od roku 1946 władze sowieckie poczęły stopniowo zwracać poszczególne świątynie na terenie ławry, a w dwa lata później zgodziły się na ponowne otwarcie tu prawosławnych szkół teologicznych, choć ich księgozbiory zostały wywiezione do Biblioteki Lenina w Moskwie, gdzie nadal pozostają.

KLEJNOT W ZŁOTYM PIERŚCIENIU

W Zagorsku miały miejsce po wojnie wszystkie ważniejsze uroczystości prawosławne w Rosji, związane z wyborem nowych patriarchów i ich pogrzebami w kryptach obok grobów cara Borysa Godunowa i jego rodziny; z lokalnymi soborami czy obchodami wielkich rocznic, takich jak jubileusz ustanowienia w Moskwie patriarchatu, rocznica bitwy na Kulikowym Polu, Tysiąclecie Chrztu Rusi czy jubileusz samego założenia Ławry.

Ławra w Siergijewskim Posadzie, jak znów nazywa się ta miejscowość, stanowi obecnie obiekt architektoniczny niezwykle cenny pod względem historycznym - ze względu na nagromadzone tu dzieła sztuki i przede wszystkim na wielkie tradycje duchowe prawosławia. Jest to istne klasztorne miasteczko. Stare mury obronne z basztami i nadbramnymi świątyniami obejmują zgromadzone obok siebie sobory, cerkiewki, kapliczki mieniące się złocistymi i błękitnymi kopułami oraz naściennymi malowidłami. Obok nich, poprzedzielane skwerami i ogrodami, znajdują się liczne obiekty zajęte przez uczelnie, muzea, dziś również biura pielgrzymie, a także obiekty mieszkalne. Wśród nich, obok paradnych carskich i patriarszych dworców, zakonnych refektarzy, są też proste zakonne cele, kleryckie pokoje i pomieszczenia dla pątników.

Ławra Troicko-Siergijewska stanowi prawdziwy klejnot w słynnym zespole starorosyjskich miast, niezwykle atrakcyjnych pod względem turystycznym - zespole zwanym Złotym Pierścieniem Rosji.

Z. Sz.