Jego historia sięga aż IX wieku, kiedy w tym miejscu istniał warowny gród, zburzony około XIII wieku. Najstarsza wzmianka o miasteczku Wambrez pochodzi z 1246 roku. Zabudowa miasta z XIV i XV wieku uległa niemal całkowitemu zniszczeniu podczas wojen. Ponowna lokacja w 1534 roku na prawie chełmińskim wyznaczyła regularną zabudowę Wąbrzeźna, z prostokątnym rynkiem i wybiegającymi z jego narożników ulicami. Wraz z budową murów miejskich na początku XIV wieku Krzyżacy wznieśli nad jeziorem swój zamek, który stał się później rezydencją biskupów chełmińskich. W XVII wieku po spaleniu w czasie wojen szwedzkich zamek popadł w ruinę.

W zachodniej części miasta, na wzgórzu, wznosi się najstarsza budowla Wąbrzeźna – świątynia z czerwonej cegły, spełniająca rolę kościoła parafialnego św. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza. Już w 1251 roku biskup Heidenryk ufundował tu drewnianą kolegiatę. Gotycki, murowany z cegły i kamienia kościół wzniesiono w XIV wieku staraniem bp. Ottona. Do dziś ocalały tylko niektóre fragmenty świątyni – widoczne w prezbiterium oraz w dolnych partiach ścian nawy głównej i wieży, gdyż w 1700 roku kościół spłonął. Świątynię odbudowano na początku XVIII wieku dzięki staraniom bp. Teodora Potockiego. Później do korpusu dołączono wieżę, którą podwyższono na początku XX wieku i dodano dwie nawy boczne.

Immaculata znaczy Niepokalana

Największy rozgłos wąbrzeskiej farze przyniósł jednak obraz Matki Bożej Niepokalanie Poczętej, tzw. Immaculata (Niepokalana). Wizerunek z połowy XVII wieku, umieszczony w barokowym ołtarzu głównym, obecnie jest czczony jako wizerunek Matki Bożej Brzemiennej.

Immaculata ukazuje młodą Maryję w aureoli z dwunastu gwiazd, trzymającą białą lilię w lewej ręce. Maryja stoi na globie ziemskim, a pod stopami ma głowę węża. Glob opleciony przez węża symbolizuje poddanie ludzkości grzechowi pierworodnemu, a lilia jest symbolem czystości i Kościoła. Maryja jawi się jako aa, która uchroni lud Boży przed zagładą grzechu i szatana. To wyobrażenie Matki Bożej odwołuje się do Apokalipsy i niektórych fragmentów Starego Testamentu.

Przybyłam tu właśnie po to, aby oddać cześć i pokłonić się Matce Bożej, która w swym wizerunku ukazuje się jako Matka Boża Brzemienna. Nie od początku jednak Matka Boża Wąbrzeska była czczona jako Matka Boża Brzemienna. Jak więc do tego doszło?

Jak opowiada ksiądz kustosz sanktuarium wąbrzeskiego Jan Kalinowski, maryjność tego miejsca ma trwa już ponad 400 lat. Kiedy to bardzo popularne stały się bractwa Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny i wówczas w miejsce jeszcze starszego, istniejącego już Bractwa Literackiego (1593) powstało wspomniane wcześniej. Bractwo Niepokalanego Poczęcia zostało erygowane przez papieża Innocentego XI w 1684 roku. Z tego czasu zachował się oryginalny dokument, który mówi o tym wydarzeniu. Bp. Kazimierz Jan Opaliński ze względu na potrzeby tego bractwa zezwolił w 1685 roku na przeniesienie z pobliskiego Kowalewa Pomorskiego obrazu Matki Bożej Niepokolanie Poczętej. Bractwo od tego momentu prowadziło bardzo rozwinięte życie religijne na tym terenie, o czym świadczy do dziś zachowana Księga Bracka z XVII wieku. Czasy stalinowskie położyły kres jego działalności. Próby wskrzeszenia szczególnego kultu maryjnego zaczęły odżywać dopiero 10 lat temu.

Wskrzesić sanktuarium!

Kiedy 10 lat temu ks. Jan Klinowski przybył do Wąbrzeźna z dekretem na proboszcza parafii w Wąbrzeźnie, nikt nie mówił o świątyni jako o sanktuarium. Dopiero zabiegi i odkurzenie ksiąg przeszłości pozwoliło dojrzeć bogatą i głęboką tradycję tego świętego miejsca. Ks. Jan po przestudiowaniu bibliografii na temat historii parafii odczytał w tym swoje powołanie i zadanie wskrzeszenia kultu maryjnego.

Sama historia obrazu też jest bardzo ciekawa, gdyż jeden z poprzedników obecnego proboszcza odnowił obraz Matki Bożej Niepokolanie Poczętej i pod kilkoma warstwami przemalowań odkryto, iż Matka Boża jest brzemienna. Jak opowiada ksiądz kustosz, Maryja chciała tu być w wizerunku Brzemiennej, jako obrończyni życia, tak zagrożonego w dzisiejszych czasach.

– Krótko po moim przyjściu na parafię – opowiada dalej ksiądz proboszcz – obchodziła ona 400-lecie kultu maryjnego. Na uroczystość zaprosiłem biskupa ordynariusza Andrzeja Suskiego, który dokonał przy sanktuarium aktu wznowienia działalności bractwa maryjnego i sam wstąpił w jego szeregi, wpisując się do Księgi Brackiej wraz ze stu innymi członkami. Kiedy w tym roku przypadło 10-lecie diecezji toruńskiej, ksiądz biskup wezwał mnie i oświadczył, iż chciałby, w tym roku dokonać koronacji cudownego wizerunku Matki Bożej Brzemiennej. Zaczęły się intensywne przygotowania do koronacji, która nastąpiła 14 sierpnia 2002 roku.

Zapinanie guzików sutanny – koronacja!

Przygotowania zaczęły się już kilka miesięcy przed wyznaczoną datą uroczystości. Było to przygotowanie zarówno od strony materialnej: remonty, porządkowanie placu przed sanktuarium, jak i duchowe. Ksiądz proboszcz wprowadził codzienny Różaniec, który parafianie odmawiali przed obrazem swojej Pani, wypraszając potrzebne łaski. Odbyła się peregrynacja kopii cudownego wizerunku po naszych rodzinach, były odprawiane specjalne nabożeństwa, przygotowano modlitewnik, a przede wszystkim zachęcono do gremialnego udziału w rekolekcjach. Do zorganizowania tego ogromnego przedsięwzięcia ksiądz kustosz zaprosił swoich wiernych, bez których – jak mówi – uroczystość nie doszłaby do skutku. Służby porządkowe, poszczególni wierni odpowiedzialni za konkretne sprawy stanęli na wysokości zadania. Jak mówi ks. Jan Kalinowski: – W dniu koronacji nie odczuwałem lęku, że coś będzie nie tak... Czułem się natomiast tak, jakbym zapinał jeden po drugim guziki sutanny, symbolizujące każdą sprawę, o którą mogłem być spokojny, że będzie załatwiona. Naprawdę bardzo wiele zawdzięczam swoim parafianom, którzy wspierali mnie konkretnie w przygotowaniach do tej uroczystości. A skąd pochodzi korona, którą został ukoronowany obraz? Ze złożonych w ostatnich latach wotów. Osobiście poświęcił ją Ojciec Święty Jan Paweł II 15 maja 2002 roku.

Sama uroczystość zgromadziła kilka tysięcy wiernych, księży, pielgrzymów z Polski i zagranicy. Głównym koronatorem był bp Andrzej Suski.

Jakie łaski wyprasza Matka Boża Wąbrzeska? Już od najdawniejszych czasów obraz Matki Bożej w Wąbrzeźnie uchodzi za cudowny i słynący łaskami. Wiarygodni świadkowie, których jeszcze przed wojną wypytywał wąbrzeski proboszcz parafii prałat Połomski, zeznali, iż ich przodkowie przekazali im relację o niezwykłym zdarzeniu, które miało miejsce w związku z uroczystym przeniesieniem obrazu z Kowalewa do Wąbrzeźna. Pola stratowane przez rzeszę pielgrzymów towarzyszących procesji na drugi dzień ponownie kwitły świeżymi kłosami, a zbiory z tych łanów miały być obfitsze niż z innych pól.

Ponadto odnotowano także liczne uzdrowienia. Gospodarz wąbrzeski Szczepan Pryba zaświadczył, że gdy ofiarował Matce Bożej żonę, bardzo ciężko chorą po porodzie, odzyskała ona zdrowie. Podobnie Julianna Gutman z Trzciana ofiarowała się Matce Najświętszej, i w czasie choroby oczu, odzyskała wkrótce wzrok. Wdzięczna za tę łaskę, ofiarowała srebrne wotum z wygrawerowanym rysunkiem oka. Z kolei Marianna Mroczkowska stwierdziła, że gdy jej dwuletni synek cierpiał na opuchliznę, a żadne lekarstwa nie pomagały, po ofiarowaniu go Matce Bożej Wąbrzeskiej wyzdrowiał. W najnowszej historii sanktuarium również odnotowuje się łaski uzyskane za pośrednictwem Matki Bożej. W korespondencji przychodzącej do parafii można znaleźć nie tylko prośby, ale również podziękowania za uzyskane zdrowie, dar macierzyństwa i ojcostwa oraz łaskę nawrócenia.

Kult Matki Bożej Brzemiennej

Kult Matki Bożej Wąbrzeskiej jest ukierunkowany na życie. We współczesnym świecie jest to bardzo znaczące wyzwanie. Dlatego przy sanktuarium powstał ośrodek ruchu Duchowej Adopcji Dziecka Poczętego, którego celem jest modlitewna obrona życia nienarodzonych. Poza tym odbył się tu I Kongres Rodzin Diecezji Toruńskiej. Przy parafii organizowane są także spotkania i wykłady, czy Dni Świętości Życia.

Wierni zapytani przeze mnie o łaskami słynący obraz Matki Bożej Wąbrzeskiej odpowiadają: – To nasza ukochana Matka, która nie zostawia nas w potrzebie. Słucha naszych próśb i wyprasza je u swego Syna.

Mogą chyba o tym świadczyć podziękowania za otrzymane łaski, które nadchodzą z wielu stron Polski.