Prawdopodobnie był on tu pochowany, choć grobu dotąd nie odkryto. Velehrad żywo pielęgnuje kult św. Cyryla i Metodego, którzy w 863 roku przynieśli wiarę na nasze ziemie i stworzyli podstawy piśmiennictwa. Jest nierozerwalnie związany z tradycją obu świętych i pojmowany jako narodowe centrum życia religijnego i duchowego. Główna pielgrzymka, w której zawsze uczestniczą wszyscy biskupi Czech i Moraw, odbywa się tu 5 lipca i gromadzi około 25 000 wiernych.

W tym roku przypada 800-lecie objęcia Velehradu przez zakon cystersów. Przybyli tu 11 listopada 1205 roku i natychmiast zaczęli budować klasztor wraz z przyległą świątynią – trzynawową, romańsko - gotycką bazyliką. Fundatorem budowy był morawski margrabia Vladislav Jindřich (starszy brat króla czeskiego Przemysła Otokara I) oraz ołomuniecki biskup Robert. Klasztorny kościół, który stał się obiektem górującym nad całą okolicą (długości 100 m), został poświęcony 27 listopada 1228 roku.

Świątynię na początku XV wieku zniszczyli husyci, a odrestaurowano ją dopiero w końcu XVII i początku XVIII wieku. Ówcześni mistrzowie sztuki nadali kościołowi wspaniały barokowy wygląd, ozdabiając go pięknymi stiukami, freskami i obrazami, co możemy oglądać do dziś. Nawę główną skrócono do 86 m, boczne kaplice zostały rozdzielone arkadami na 14 niezależnych kaplic, pod dziesięcioma z nich utworzono krypty. Klejnotem są barokowe, drewniane ławy dla chóru, jedyne swego rodzaju w Europie Środkowej. Bogate zdobienia z ornamentami i rzeźbami świętych i aniołów stawiają to dzieło sztuki wśród światowych unikatów.

Piękno oryginalnej świątyni i klasztoru możemy uchwycić w podziemiach bazyliki i przyległym lapidarium. Są tu wystawione fragmenty architektury, kamienne ozdoby, zachowane portale, kamienie nagrobne. Także udostępniona do zwiedzania sala kapituły klasztoru pozwala choć przez chwilę poczuć się jak przed 800 laty i podziwiać umiejętności naszych przodków.

W 1928 roku papież Pius XI ogłosił wspaniałą velehradską świątynię bazyliką mniejszą. Ojciec Święty Jan Paweł II podkreślił znaczenie tego miejsca pielgrzymkowego, wysyłając z okazji 1100. rocznicy śmierci św. Metodego w 1985 roku złotą różę. Osobiście przybył tu w 1990 roku i odprawił uroczystą Mszę św. Pamiątką tego wydarzenia jest ogromny krzyż z herbem Jana Pawła II stojący na dziedzińcu przed bazyliką.

Znaczącą postacią najnowszej historii Velehradu jest arcybiskup ołomuniecki Antonin Cyril Stojan, który starał się zjednoczyć Słowian w wierze. Założył tu w 1916 roku instytut misyjny Cyryla i Metodego, wydawał czasopismo „Apostolstwo św. Cyryla i Metodego”. W 1907 zwołał pierwszy kongres zjednoczeniowy, który odbywał się później cyklicznie, zainicjował też masowe pielgrzymki wiernych. Jemu zawdzięczamy rekonstrukcję Velehradu. W 1921 roku Stojan został wyświęcony na biskupa, a w 1922 poświęcił kamień węgielny domu pielgrzymkowego. Zmarł w 1923 roku w Ołomuńcu, pochowany został w kaplicy królewskiej bazyliki velehradskiej. Obecnie rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny.

Msze św. odprawia się w Velehradzie w następującym porządku: w niedzielę o 7.30 10.00 i 15.00, poniedziałek – 6.30, wtorek – 18.00, środa – 6.30, czwartek – 18.00, piątek – 6.30, 18.00 i w sobotę o 9.00 i 18.00. Pod adresem parafii rzymskokatolickiej: Stojanovo nàdvori 206, 687 06 Velehrad, telefonicznie lub faxem można uzgodnić indywidualną Mszę pielgrzymkową lub zwiedzanie bazyliki i lapidarium z przewodnikiem. Informacje można uzyskać także na www.jesuit.cz/velehrad.

W pobliżu bazyliki znajduje się Dom Pielgrzymkowy Stojanov, w którym można odbyć skupienie modlitewne, rekolekcje i organizować różne spotkania. Są tu także miejsca noclegowe dla grup pielgrzymkowych i osób indywidualnych chcących po prostu odpocząć. Warunkiem jest respektowanie regulaminu domu stanowiącego ośrodek refleksji duchowej. Jest tu 120 miejsc w pokojach 1- i 2-osobowych, kaplica na 150 osób, 3 sale wykładowe i stołówka. Informacje można znaleźć na stronie www.stojanov.cz.

Imię Stojana nosi też zbudowane przed rokiem katolickie gimnazjum dla 300 uczniów, których połowa ma zapewnione miejsca w internacie. Działalność szkoły przyczynia się do ożywienia Velehradu.

Velehrad jest także znany z organizowania koncertów. Najbardziej znany i największy z nich jest „Koncert ludzi dobrej woli” odbywający się co roku 4 lipca, w przeddzień obchodów święta Cyryla i Metodego. Zjeżdża się wtedy około 20 000 ludzi, co jest dobrą okazją do uświadomienia współczesnemu zlaicyzowanemu człowiekowi wartości duchowych i religijnych. Drugi doroczny, tłumnie odwiedzany koncert to bożonarodzeniowy św. Szczepana odbywający się w bazylice 26 grudnia. Poza tym w ciągu roku odbywa się tu wiele innych koncertów, przeważnie muzyki organowej, gdyż bazylika ma wspaniałe organy z kurantami dzwonkowymi.

Świątynię velehradzką odwiedza rocznie około pół miliona pielgrzymów i turystów. Zapraszamy serdecznie, bądźcie wśród nich!