PERU

Peru to jeden z najciekawszych krajów Ameryki Południowej. Można tu podziwiać ośnieżone szczyty surowych, majestatycznych Andów i penetrować dziewiczy gąszcz tropikalnej dżungli, a najbardziej sucha pustynia świata rozciąga się wzdłuż błękitnych wód Pacyfiku. W tak egzotyczny, różnorodny pejzaż wkomponowane są ruiny z czasów preinkaskich oraz z epoki świetność Inków. Miłośnicy architektury znajdą tu liczne zabytki z czasów kolonialnych, a etnografowie – przebogaty, oryginalny folklor.

GEOGRAFIA

Republika Peru – trzeci pod względem powierzchni kraj Ameryki Południowej – zajmuje powierzchnię 1.285 tys. km². Na północy Peru graniczy z Ekwadorem i Kolumbią, na wschodzie z Brazylią i Boliwią, na południu zaś z Chile (łączna długość granic lądowych wynosi 6490 km); od zachodu kraj oblewają wody Oceanu Spokojnego. Prawie całe wybrzeże to wysokie, skaliste, niedostępne urwiska. Na szelfie kontynentalnym leży kilkadziesiąt należących do Peru niewielkich wysepek zamieszkałych przez kolonie ptactwa morskiego (kormorany peruwiańskie, pelikany amerykańskie). Występujące na nich pokłady guana były eksploatowane już przez Inków; obecnie niektóre z wysp mają status ścisłych rezerwatów przyrody.

Kolonie ptaków na Islas Ballestas, delfiny w wodach Pacyfiku

Peru składa się z trzech krain fizyczno-geograficznych. Są to tzw. Costa (wybrzeże – 12 % powierzchni kraju), Sierra (góry – 28 %) i Selva (dżungla – 60 %).

Costa to wąski, suchy pas o długości ok. 1900 km, szerokości od kilku do 150 km, wciśnięty między ocean i Andy. Panuje tu klimat pustynny, kształtowany pod wpływem działania zimnego prądu oceanicznego tzw. Prądu Peruwiańskiego (zwanego też od nazwiska jego odkrywcy Prądem Humboldta). Prąd powoduje powstawanie grubej warstwy chmur, które pchane są przez wiatry na kontynent. Z chmur pada deszcz, ale dopiero wtedy, gdy znajdują się one powyżej 2500 m .n.p.m., już w Andach.

Malownicze doliny na przedgórzach Andów i wybrzeże Pacyfiku

Natomiast na Wybrzeżu – pomimo dużej (od 90 do 100 %) wilgotności – deszcze praktycznie nie padają. Występują tu tylko dwie pory roku: słoneczne lato, które trwa od grudnia do kwietnia (ze średnią temperaturą ok. 26^oC) i zima charakteryzująca się dużym zachmurzeniem, zamgleniem i sporadycznymi mżawkami (tzw. garua). Co pewien czas pojawia się na wybrzeżu peruwiańskim ciepły prąd, przypływający od strony Ekwadoru. Ponieważ prąd ten uaktywnia się najczęściej w grudniu, w okolicach Bożego Narodzenia, miejscowa ludność nadała mu pieszczotliwą nazwę El Niño, czyli Dzieciątko. Za jego sprawą temperatura wody w oceanie podnosi się o kilka stopni, co powoduje ogólne ocieplenie klimatu w tym rejonie i wzrost liczby opadów. Co 3 do 7 lat zmiany klimatyczne wywoływane przez El Niño następują w sposób niezwykle gwałtowny, stając się fenomenem globalnym, kształtującym pogodę na całym świecie. Powoduje to intensywne opady w Ameryce Południowej, katastrofalne susze w Afryce i Azji oraz nietypową pogodę w Ameryce Północnej i Europie.

Wysokie Andy i Kanion Colca

Kolejna kraina to Sierra – góry. Tym prostym określeniem w Peru nazywa się Andy – majestatyczne, potężne pasmo młodych geologicznie gór, których szczyty wznoszą się na ponad 7000 metrów i – jak twierdzą specjaliści – ciągle rosną... Nazywane „kręgosłupem Ameryki Południowej”, ciągną się na długości ponad 8000 km od równika aż do granic Antarktyki. Najwyższy andyjski szczyt na terenie Peru to Huascaran (6768 m n.p.m.) leżący w Kordylierze Białej, która jest masywem śnieżnym, zlodowaciałym, o rzeźbie zbliżonej do alpejskiej (dlatego często nazywana bywa „peruwiańską Szwajcarią”). Między szczytem Huascaran a wioską Yungay, oddaloną od niego w linii prostej o 12 km, zmierzono rekordową w skali światowej różnicę poziomów – 4309 m. Klimat Andów jest typowo wysokogórski, w znacznym stopniu uzależniony od wysokości. Od wysokości 3500 m n.p.m. w ciągu jednej doby występują cztery pory roku: rano piękna wiosna, w południe – upalne lato, chłodna jesień po południu, a w nocy zima z ujemnymi temperaturami. Pora deszczowa trwa tu od stycznia do marca, reszta roku to pora sucha. Fauna i flora Andów jest prawie tak bogata jak w Amazonii; występują tu liczne rośliny endemiczne. W górach (na wysokości do 5000 m n.p.m.) spotkać można największe na świecie bogactwo gatunków kolibrów. Ale ptasim królem tych gór jest bez wątpienia legendarny andyjski kondor – peruwiański krewny padlinożernych sępów, którego ciężar dochodzi do 15 kg, a rozpiętość skrzydeł w locie do 3 metrów. Najbardziej znanymi przedstawicielami peruwiańskich ssaków są żyjący w Andach kuzyni wielbłądów (dzikie: guanach i wikunia oraz udomowione: lama i alpaka) oraz pumy i andyjskie niedźwiedzie.

Największa, najbardziej egzotyczna i niedostępna kraina Peru to Selva – dżungla, która dzieli się na Selvę Wysoką (położoną między 500 a 1500 m n.p.m.) i Niską (poniżej 500 m). Dżungla Wysoka, zwana popularnie „ceja de selva” (czyli „brwi dżungli), charakteryzuje się bardzo łagodnym klimatem, obfitymi opadami deszczu i żyzną glebą, na której uprawia się drzewa owocowe, kawę, kakao, tytoń, herbatę i liście koki. Selva Niska należąca geograficzne do Niziny Amazonki, imponuje olbrzymim bogactwem fauny i flory, w znacznym stopniu niezbadanej jeszcze przez biologów i botaników. Różnorodny świat zwierzęcy Amazonii reprezentowany jest przez różne gatunki małp, węży oraz jaguary, oceloty, piranie.

Peru jest od dawna jednym z najludniejszych krajów Ameryki Południowej. Z prawie 30. milionami mieszkańców (z których ok. 10 mln zamieszkuje stolicę – Limę), zajmuje 4 miejsce na kontynencie. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 23 os/km², ale rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne. Ponad połowa Peruwiańczyków żyje w regionie Costa (przy czym 70% mieszka w miastach), około 35% w regionie Sierra i tylko około 12% w największym rejonie Selva.

Peru to kraj silnie zróżnicowany pod względem etnicznym i rasowym. Dominująca liczebnie grupą są Indianie (50%) i Metysi (30%). Tradycyjnie najbardziej indiańskim regionem jest Sierra. Ludność biała stanowi około 12%, reszta to Murzyni, Mulaci i Azjaci. Zdecydowaną większość społeczeństwa peruwiańskiego (92%) stanowią katolicy. Oficjalne języki Peru to hiszpański oraz keczua (w Andach, okolice Cuzco) i aymara (nad jeziorem Titicaca, okolice Puno).

HISTORIA

Przed przybyciem Europejczyków na terenie obecnego Peru rozwijało się wiele kultur, z których najważniejsze to Chavín, Mochica, Nazca, Tiahuanaco, Chimú. Najwyższy poziom osiągnęła jednak powstała w połowie XII wieku cywilizacja Inków, którzy w ciągu kolejnych stuleci podporządkowali sobie obszary od granic dzisiejszego Ekwadoru do północnego Chile. W 1524 roku do wybrzeży dzisiejszego Peru dotarł hiszpański konkwistador Francisco Pizarro, a w latach 1531-34 Hiszpania dokonali podboju całego obszaru, tworząc w 1544 roku pierwsze wicekrólestwo w Ameryce Południowej – Peru. W roku 1572 został zlikwidowany ostatni ośrodek państwowości Inków w Vilcabamba.

W 1717 r. Z wicekrólestwa Peru wydzielono Nową Granadę (dzisiejsza Kolumbia), a w 1776 r. – wicekrólestwo La Plata (Argentyna), co przyczyniło się do utraty znaczenia Peru. Ucisk Indian powodował liczne powstania (m.in. 1780-82 pod dowództwem Tupak Amaru II). Jednak dopiero w 1821 roku, dzięki sukcesowi antyhiszpańskich powstań w sąsiednich krajach, Peru uzyskało niepodległość, ugruntowaną w 1824 r. zwycięstwem gen. Sucre pod Ayacucho. W 1825 r. Oderwało się tzw. Górne Peru, tworząc odrębne państwo – Republikę Boliwii (z którą Peru tworzyło w latach 1836-39 federację). Pierwsze lata niepodległości były dla Peru okresem walk wewnętrznych. Stan chaosu politycznego i gospodarczego pogłębiły konflikty zbrojne z Hiszpanią oraz Chile (1879-84 tzw. wojna o Pacyfik, w której Peru utraciło obszary bogate z złoża saletry). Wiek XX to dla Peru czasy skomplikowane z punktu widzenia politycznego i ekonomicznego.

Lima - Pałac Arcybiskupi, fasada katedry, kolonialne stare miasto

PERU? TAK!

Głównym czynnikiem decydującym o nieustannym napływie turystyki w Peru są bogate i różnorodne walory krajobrazowe i kulturowe tego kraju. Jednym z najważniejszych punktów turystycznych Peru jest Lima. Założona w 1535 roku, przez prawie trzy wieki stanowiła stolicę hiszpańskiego wicekrólstwa Peru oraz główny ośrodek polityczny i kulturalny zachodniej części Ameryki Południowej. Z tego okresy przetrwały w mieście liczne zabytki. Na szczególną uwagę zasługują kościoły i klasztory: San Francisco z XVII wieku – najwybitniejsze dzieło baroku peruwiańskiego, San Augustin (XVII/XVIII w), Santo Domingo (XVIII w) i katedra (XVI-XVIII w) oraz domy kolonialne z reprezentacyjnymi patiami i balkonami (Casa de Allaga, Casa de Torre, Casa de los Pilatos), a także uniwersytet. Obiektem stanowiącym cel licznych pielgrzymek jest kościół św. Róży z Limy (XVIII w) – sanktuarium pierwszej świętej Nowego Świata.

Kościół św. Róży w Limie i katedra w Cuzco

Wielkie nagromadzenie zabytków z czasów cywilizacji inkaskiej znajduje się w okolicach Cuzco (3300 m n.p.m.). Miasto założone ok. 1200 roku osiągnęło szczyt swojego rozwoju w XV wieku. Wzniesiono w nim wówczas liczne gmachy świeckie i sakralne. Zniszczone w pierwszych latach konkwisty, zostało odbudowane, stając się ważnym ośrodkiem kulturalnym wicekrólestwa Peru. Powstały tu wspaniałe barokowe budowle (np. portal katedry, fasada kościoła Towarzystwa Jezusowego). Pozostałości dawnych budowli inkaskich zachowały się w podmurówkach wielu budynków kolonialnych (m.in. kościoła Santo Domingo, pałacu Arcybiskupa – obecnie Muzeum Sztuki Sakralnej). Także w pobliskich miejscowościach Sacsahuaman i Pucará znajdują się ruiny twierdz Inków. Zabytkiem na skalę światową są leżące w pobliżu Cuzco ruiny miasta Machu Picchu (2460 m n.p.m.), powstałego w okresie największego rozkwitu imperium (XV w). Szczególne zainteresowanie budzi zbudowane z białego granitu sanktuarium, bastion (Torreón) oraz świątynia Trzech Okien, a także kamienny zegar słoneczny (intihuana).

Magiczne ruiny Machu Picchu i twierdza Ollantaytambo w Świętej Dolinie Inków

Do miast o walorach historycznych należy też Arequipa (2365 m n.p.m.). Położona w śródgórskiej dolinie otoczonej stożkami wulkanicznymi w wysokości ponad 6000 metrów, została założona na planie szachownicy i zbudowana z białego kamienia wulkanicznego. Atrakcją turystyczną pobliskiej Cordileira Vulcanica jest najgłębszy wąwóz świata – Kanion Colca, o głębokości do 3200m. Natomiast w głębi płaskowyżu Altiplano, na pograniczu Peru i Boliwii, leży jezioro Titicaca (powierzchnia 8.288 km², głębokość do 304 m) – najwyżej położone żeglowne jezioro na świecie (3812 m n.p.m.). Żyjący tu Indianie Uru zajmują się rybołówstwem oraz uprawą roli, wykorzystując w tym celu niewielkie działki nad brzegami jeziora. Mieszkają w osadach na wodach Titicaca, które tworzą pływające wyspy (islas flotantes) zbudowane z trzciny zwanej totora.

Klasztor św. Katarzyny w Arequipie i katedra w Arequipie

BOLIWIA

Boliwia to kraj o cudownych krajobrazach, bogaty w atrakcje kulturalne i historyczne zabytki. Choć konstytucyjną stolicą kraju jest miasto Sucre, to życie kraju koncentruje się w będącym faktyczną siedzibą rządu La Paz. Miasto to jest najwyżej na świecie położoną stolicą państwa; jest też stolicą najwyżej położonego kraju Ameryki Południowej, jedynego na tym kontynencie bez dostępu do morza. Terytorium państwa (1.098,6 tys. km²) leży w środkowo-zachodniej części kontynentu, rozciągając się od środkowych Andów po zachodnie krańce Nizin Amazonki i La Platy. Geografowie dzielą Boliwię na dwie krainy: Andy i Nizinę Boliwijską. Zajmujące zachodnią część kraju Andy boliwijskie składają się z trzech równoległych łańcuchów górskich (Kordyliera Zachodnia, Centralna i Wschodnia) zamkniętych płaskowyżem Altiplano. Oficjalnie najwyższy szczyt Boliwii to Illimani o wysokości 6882 m n.p.m. (choć wiele źródeł wymienia o wulkan Ancohuma; są jednak duże rozbieżności w danych dotyczących jego wysokości: od 6550 do 7014 m n.p.m.). Nizina Boliwijska zajmuje około połowy terytorium kraju i charakteryzuje ją występowanie licznych i rozległych bagien. Znajdują się tu dorzecza dwóch olbrzymich i bogatych w wodę rzek: Amazonki i La Platy.

Widok znad jeziora Titicaca, widok na La Paz

Tereny dzisiejszej Boliwii były zamieszkiwane już od około 2 tys. lat p.n.e. W VII wieku weszły w skład organizmu państwowego z centrum religijnym w Tiahuanaco, wchłoniętego w XII – XIV wieku przez imperium Inków. Około 1538 roku ziemie te zostały opanowane przez Hiszpanów, a w 1542 – włączone do wicekrólestwa Peru. Odkrycie w połowie XVI wieku na terytorium dzisiejszej Boliwii bogatych złóż srebra spowodowało szybki rozwój górnictwa (osady: Potosí – założona w 1547 r., La Paz w 1548 r., Oruro w 1604 r.). Wzniecone w 1809 roku przez Kreoli powstanie doprowadziło do wybuchu wojny o niepodległość. W 1825 roku Kongres tak zwanego Górnego Peru proklamował powstanie niepodległej Republiki Boliwara, przemianowanej następnie na Republikę Boliwii. W liczącej blisko 200 lat historii niepodległej Boliwii zanotowano ponad 180 przewrotów, zamachów stanu, większych i mniejszych – najczęściej bezkrwawych – rewolucji. Zacofanie gospodarcze kraju, brak konsekwencji polityki kolejnych ekip rządzących, niewyobrażalna korupcja i słabość władzy – wszystko to sprawia, że Boliwia jest wciąż jednym z najbiedniejszych krajów Ameryki Łacińskiej.

La Paz, Dolina Księżycowa; Boliwijka w tradycyjnym meloniku

Bogactwo Boliwii to jej środowisko przyrodnicze i zabytki. Atrakcyjny jest zwłaszcza – wspominany już – rejon jeziora Titicaca. W czasach poprzedzających panowanie Inków na tych terenach istniały liczne ośrodki kulturowe Indian, wśród których szczególnie ważną rolę odegrało Tiahuanaco. Na jednej z wysp na jeziorze – Wyspie Słońca – znajdowała się mityczna kolebka Inków, z prawdopodobnie najstarszym sanktuarium inkaskim – Pilkokyana.

Znanym w Ameryce Południowej miejscem kultu maryjnego jest Copacabana – narodowe sanktuarium Boliwii, gdzie znajduje się cudowna figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem, wyrzeźbiona około roku 1580 przez Indianina Francisco Tubaka Yupangqui.

Uliczka La Paz, strefa archeologiczna Tiahuanaco, posąg z Tiahuanaco

Nade wszystko odwiedzenia warta jest stolica – La Paz, położona w rozległym naturalnym amfiteatrze na stokach płaskowyżu Altiplano. Zabudowa miasta ma układ piętrowy i składa się z kilku odrębnych dzielnic, wśród których wyróżnić można: najwyżej położoną strefę indiańskich domów z gliny (arobe), niżej leżące śródmieście z reprezentacyjnymi gmachami i zabytkami kolonialnymi oraz najniższą dzielnicę bogatych rezydencji.