Gustaw Manteuffel (1832-1916) pisze, że w związku z wojnami pod koniec XVII wieku obraz Matki Bożej z Trok na Litwie (prawdopodobnie ten obraz Matki Bożej Trockiej cesarz Emmanuel II podarował Wielkiemu Księciu Litewskiemu Aleksandrowi Witoldowi, gdy przyjął on chrześcijaństwo w 1382 roku; wizerunek namalował w Bizancjum nieznany malarz w XIV wieku) przewieziono do Agłony. Namalowano kopię, a oryginał wrócił do Trok. Bez sukienki obraz Matki Bożej Agłońskiej rzeczywiście jest bardzo podobny do obrazu trockiego, tylko większy. Nie ma podstaw, by wierzyć legendzie, jakoby wskutek nieporozumienia kopia wykonana w Agłonie została zawieziona na Litwę, a oryginał został w Agłonie, ponieważ obraz Matki Bożej z Trok jest dużo starszy, pochodzi prawdopodobnie z XIV wieku. Autor obrazu Matki Bożej Agłońskiej nie jest znany. Źródła łotewskie i polskie podają, że obraz został namalowany na desce dębowej. S. Astićs i J. Bokmanis, którzy w czerwcu 1993 roku odnawiali wizerunek, stwierdzili jednak, iż jest to drewno lipowe. A więc obraz jest namalowany na trzech różnych deskach lipowych o szerokości 28; 39,5 i 41 cm, o grubości 2,5 cm. Ma wymiary 132,5 x 109,5 cm.

Kompozycja

Pierwowzór obrazu pochodzi z Bizancjum. Na ikonie Bogarodzicy Agłońskiej widać duży wpływ technik wschodnich. Kompozycja obrazu jest statyczna i symetryczna w charakterze ikonowym (technika wschodnia), natomiast w detalach, na przykład w układzie szat Maryi, widoczny jest styl zachodniego baroku.

Kompozycja obrazu jest precyzyjnie symetryczna. Finezyjnie wymodelowane postaci o zimnych zgaszonych barwach są silnie skontrastowane ze złotym (grawerowanym) tłem. W ikonologii złoto nigdy nie jest uważane za kolor. Jako najdroższy materiał służy do wyrażenia tego, co jest najcenniejsze w świecie duchowym. Złote tło, złote nimby Chrystusa i Bogurodzicy, złote podszewki na szatach wyrażają świętość i przynależność do świata niewidzialnego, wiecznego. Złote tło ikony jest nazywane światłością, co oznacza Boską energię, światło nie stworzone, lecz stwarzające - światłość Bożą dającą życie.

Na złotym tle rysuje się tronująca postać Maryi, która na prawym kolanie trzyma Dzieciątko Jezus. Ogólny styl przedstawionej postaci Maryi ma charakter zachodni, natomiast wyraz twarzy - wschodni. Oblicze Matki Bożej jest poważne, tajemnicze, kryje emocje, ale emanuje spokojem i błogosławieństwem. Oczy pełne zadumy patrzą w dal, lecz równocześnie prosto na widza. Maryja nie podtrzymuje Jezusa na prawej ręce, ale delikatnie dotyka Jego ramienia, niejako wysuwa Go ku widzowi. Tym gestem zaprasza do zbliżenia się do Niego.

Matka Boża jest ubrana w ciemnopurpurową suknię, suto namarszczoną wokół dekoltu obszytego szeroką, haftowaną złotem taśmą. Ornament tej ostatniej tworzą rozety z pereł i rubinów. Płaszcz Maryi w kolorze ciemnego, intensywnie nasyconego lazuru okrywa całą postać, opadając w ciężkich obfitych draperiach na kolana. Zewnętrzna szata zakrywa twarz i opada głęboko na czoło, ocieniając zaróżowione policzki. Płaszcz został szczególnie kunsztownie wypracowany - jest podszyty jaśniejszą w tonacji, niebieską podszewką, a całość została wykończona szerokim haftem tworzącym koronkowy wzór.

Kolorystyka szat jest utrzymana w tradycji wschodniej. Czerwony to znak królewskości, a także symbol miłości i Ducha Świętego. Kolor niebieski (wewnętrzna strona płaszcza) wyraża tajemnicę dziewictwa Matki Najświętszej. Na płaszczu Matki Bożej widnieją złote gwiazdy, które znajdują się na osi czoła i lewym ramieniu. Trzecią gwiazdę stanowi niejako głowa Syna Bożego. W ikonografii te trzy gwiazdy ukazują Jej dziewictwo przed, w czasie i po urodzeniu Jezusa. Pismo Święte objawia, że wcielenie Syna Bożego dokonało się za sprawą Ducha Świętego (Mt 1,18; por. Łk 1,35). Gwiazdy ukazują, że Matka Pana jest w pełni otwarta na działanie Ducha Bożego. Gwiazdy tworzą trójkąt symbolizujący Trójcę Świętą i wskazują na Bożą obecność, która wypełnia Maryję.

Bogurodzica w lewej dłoni - na wysokości serca - trzyma gałązkę czerwonych różyczek z potrójnym kwiatem. Już od pierwszych wieków chrześcijanie porównywali męczeństwo do róży, a z czasem odnosili różę do Króla męczenników - Chrystusa. Szczególnie w średniowieczu róża symbolizowała mękę Chrystusa i Matki Bożej. W pięciu płatkach róży niektórzy Ojcowie Kościoła dopatrywali się pięciu ran Chrystusa, w czerwonym kolorze - Jego cierpienia, a w woni róży - chwały zmartwychwstania.

Wzrok i lewa ręka Dzieciątka Jezus są skierowane na ten kwiat. Twarz Chrystusa -zgodnie z tradycją wschodnią - to oblicze młodzieńca świadomego swego posłannictwa. W taki sposób ukazywany jest Chrystus nauczający w świątyni. Sam zaś styl przedstawienia postaci Jezusa, Jego rąk, twarzy, aureoli, jest zachodni.

Dzieciątko jest ubrane w czerwoną szatę o złotym podbiciu, jaką noszą dorośli. Czerwień oznacza bóstwo Syna Bożego, który jest współistotny Ojcu, czyli Bóg z Boga, Światłość ze Światłości. Czerwień symbolizuje także miłość i ofiarę, ponieważ wskazuje na przelaną krew, a jednocześnie zwycięstwo i królewską godność Jezusa.

Dziecię opiera na kolanach Pismo Święte, które podtrzymuje prawą ręką. Jezus trzyma Biblię przodem do siebie. Na odwrotnej stronie widać pieczęć, a na niej litery IHS z krzyżem u góry i trzema gwoźdźmi u dołu; całość jest otoczona promieniami. Monogram IHS to skrót trzech słów łacińskich: Iesus Hominum Salvator, Jezus Zbawiciel Ludzi. Trzy gwoździe symbolizują cierpienie Chrystusa, krzyż - śmierć, a całość otoczona promieniami, które tworzą koło - wieczną chwałę zmartwychwstania. Pieczęć znajduje się na odwrotnej stronie Pisma Świętego, ponieważ całe Proroctwo i Prawo wypełniło się w osobie Jezusa Chrystusa. To, że Dziecię trzyma Księgę przodem do siebie, potwierdza, iż jest świadome swego posłannictwa.

Na złotym tle obrazu u góry widać napisy będące skrótami łacińskich imion Jezusa Chrystusa i Maryi.

Maryja i Chrystus stanowią jednolitą grupę o doskonale wypracowanej harmonii, którą gwarantują barwy szat oraz identyczna tonacja twarzy o regularnych rysach, głęboko osadzonych oczach, silnie wymodelowanych powiekach. Regularne rysy twarzy na ikonach odsłaniają tajemnicę eikonos. U podstaw tej kompozycji legł system geometryczny stanowiący o rygoryzmie grupy. Maryja została wpisana w figurę trójkąta, co dodatkowo podkreśla prosta ława nakryta czerwoną tkaniną. Również Dzieciątko jest wpisane w mniejsze trójkąty. Jednocześnie artysta ukazał liryzm i wewnętrzny nastrój postaci w tkliwym geście Maryi podtrzymującej Chrystusa.

Ukazanie Maryi siedzącej nawiązuje do wzorców łacińskich, nieskrępowanych surowymi regułami ikonopisania. Obraz jest w typie ikony, który powstał w Italii w średniowieczu między XI a XII wiekiem.

Za pośrednictwem Matki Bożej Agłońskiej dokonało się wiele nawróceń, uzdrowień, a przede wszystkim cudów moralnych. Jak każde sanktuarium maryjne Agłona głosi Ewangelię o obecności Matki Chrystusa w sprawach ludzkich, które powinny stać się Boskimi. Agłona na ziemi łotewskiej jest miejscem świętym, które świadczy o macierzyńskiej obecności Maryi w życiu Kościoła i dziejach narodu.